Implant ucha środkowego to urządzenie służące poprawie słuchu u pacjenta, u którego inne sposoby leczenia w postaci klasycznych operacji rekonstrukcyjnych ucha środkowego nie przyniosły efektu. Operacja wszczepienia implantu ucha środkowego należy do najtrudniejszych w otochirurgii. Z artykułu zapoznasz się z tymi ciekawymi urządzeniami.

Czym jest i jak działa implant ucha środkowego?

Aktywne implanty ucha środkowego (lub inaczej aparaty wszczepialne do ucha środkowego, AMEI – active middle ear implants) są elektroakustycznymi urządzeniami, które stosunkowo od niedawna są używane w praktyce klinicznej. Są to urządzenia o różnej budowie i mechanizmie działania służące poprawie słuchu, które są częściowo lub całkowicie implantowane do ucha środkowego. Ogólna zasada ich działania sprowadza się do mechanicznego wzmacniania drgań nieefektywnego z różnych powodów łańcucha kosteczek słuchowych ucha środkowego lub ich fragmentów. Implant ucha środkowego to urządzenie dość duże, które musi zostać w odpowiedni i bezpieczny sposób założone przez chirurga na kości czaszki.

Implant ucha środkowego - rodzaje

Istnieje kilka różnych rozwiązań implantów ucha środkowego. Są to między innymi:

  • Vibrant Soundbridge firmy Medel;
  • MET i Codacs firmy Cochlear,
  • Esteem firmy Envoy Medical Corporation.

Istnieje wiele kryteriów podziału implantów ucha środkowego. Wszystkie one wykorzystują różne opatentowane rozwiązania, dzięki którym energia fal dźwiękowych jest wzmacniana i dostarczana do ucha wewnętrznego czyli ślimaka, dzięki czemu pacjent lepiej słyszy (ogólna zasada). Część aktywna implantu zakładana jest przez chirurga na kosteczkach słuchowych lub ich resztkach (tak dzieje się najczęściej) lub bezpośrednio na ślimaku wykorzystując anatomiczne struktury tzw. okienka – okrągłe lub owalne. Trudno tu omówić dokładną budowę wszystkich tych urządzeń jednak ogólna zasada pozostaje taka sama.

Najbardziej popularnym na świecie pod względem ilości wszczepionych urządzeń i tym samym doświadczenia chirurgów jest implant Vibrant Soundbridge. Autor niniejszego opracowania ma największe doświadczenie właśnie z tym implantem.

Implant ucha środkowego - budowa

Każdy implant ucha środkowego zbudowany jest najczęściej z dwóch zasadniczych części: wewnętrznej i zewnętrznej. Część wewnętrzna jest wszczepiana przez chirurga podczas operacji. Część ta jest niewidoczna, ponieważ znajduje się pod skórą. Część zewnętrzna jest noszona przez pacjenta podobnie jak aparat słuchowy. Część zewnętrzna posiada źródło zasilania, mikrofon oraz specjalny układ elektroniczny przetwarzający dźwięki na fale elektromagnetyczne, które przekazywane są dalej do implantu. Część zewnętrzną przykłada się na skórę nad implantem a utrzymuje się ona dzięki magnesom, w które wyposażony jest implant. Część tą można przykryć pod włosami, można ją też swobodnie zdejmować.

Zdjęcie poniżej przedstawia implant Vibrant Soundbridge. Kolejne zdjęcie przedstawia implant tuż przed wszczepieniem. Widoczne małe beczkowate zakończenie implantu na końcu jego elektrody to część, która drga i bezpośrednio pobudza łańcuch kosteczek słuchowych lub inne struktury ucha środkowego dając wrażenia słuchowe. Dzięki temu pacjent zaczyna słyszeć po włączeniu implantu.

Całkowicie wszczepialny implant ucha środkowego

Istnieją również implanty całkowicie wszczepialne, tzn. pozbawione części zewnętrznej. Nie są one jednak popularne a wynika to z wielu problemów natury technicznej, które są bardzo trudne do rozwiązania (zapewnienie wydajnego akumulatora, konieczność chirurgicznej wymiany baterii, duży rozmiar implantu i inne).

Wskazania do stosowania implantów ucha środkowego

Wskazania do zastosowania implantów ucha środkowego obejmują niedosłuch różnego stopnia oraz pochodzenia. Poniżej wymieniono niektóre ale nie wszystkie wskazania:

  • Istnieją sytuacje, gdzie pacjent nie może nosić klasycznych aparatów słuchowych z powodu nawracających stanów zapalnych przewodu słuchowego i drażnienia skóry przewodu przez aparat.
  • Wady wrodzone ucha w postaci niewykształconego przewodu słuchowego zewnętrznego (atrezja przewodu).
  • Czasami klasyczny aparat słuchowy nie działa, pacjent słyszy ale nie rozumie. Może to wskazywać na większe uszkodzenie słuchu niż aparat słuchowy może skompensować.
  • Różne przewodzeniowe uszkodzenia słuchu mogą być wskazaniem do implantu ucha środkowego jeśli klasyczny aparat słuchowy nie spełnia swojego zadania a operacje tympanoplastyczne (poprawiające słuch) nie przywróciły słuchu.
  • Stan po operacjach perlaka z niedosłuchem
  • Pozapalne zarośnięcie przewodu słuchowego zewnętrznego

W takich przypadkach można rozważyć zastosowanie odpowiedniego implantu ucha środkowego.

Niezwykły postęp technologiczny obecnych czasów sprawił, że dostępne są rozwiązania, które możemy wykorzystać praktycznie w każdym rodzaju niedosłuchu i w każdej sytuacji – zarówno w wadach wrodzonych jak i nabytych ucha środkowego. Wskazania do stosowania implantów ucha środkowego rozszerzają się systematycznie wraz z miniaturyzacją tych urządzeń oraz rosnącym doświadczaniem chirurgów w zakresie ich operacyjnego zakładania.

Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny przed i po wszczepieniu implantu.

Jeśli chodzi o tomografię komputerową to można ją wykonywać jeśli jest taka potrzeba. Rezonans magnetyczny zasadniczo nie powinien być wykonywany, ponieważ może uszkodzić implant, ale zależy to od producenta implantu oraz od rodzaju urządzenia. Do każdego urządzenia należy przeczytać instrukcję, w której napisano czy – i pod jakimi warunkami można wykonać rezonans magnetyczny. W starszych urządzeniach nie można tego robić. U pacjenta z nowszym implantem można to robić ale pod pewnymi warunkami, które obejmują między innymi indukcję pola magnetycznego oraz konieczność wcześniejszego chirurgicznego usunięcia magnesu z części wewnętrznej implantu. Ogólnie wykonując badanie rezonansem magnetycznym należy liczyć się z tym, że obraz czaszki w bezpośrednim sąsiedztwie implantu będzie nieczytelny z powodu powstania artefaktów związanych z obecnością metalowych części implantu.

Pytania i odpowiedzi - implant ucha środkowego

Czy implant ucha środkowego można zastosować u dziecka?

Tak, ale z pewnymi ograniczeniami. Implanty stosowane w schorzeniach ucha środkowego do niedawna były wszczepiane  wyłącznie osobom dorosłym. Uzyskane wysokie bezpieczeństwo ich stosowania u dorosłych pacjentów oraz potrzeba zapewnienia dzieciom ze złożonymi wadami wrodzonymi możliwości rozwoju słuchu i mowy skłaniają również do zastosowania tych urządzeń w tej grupie chorych. W tej grupie pacjentów należy wziąć pod uwagę również inne alternatywne metody, a każde dziecko należy potraktować indywidualnie. Istnieją schorzenia, gdzie zastosowanie implantu ucha środkowego ma największy sens: są to obustronne wady wrodzone ucha zewnętrznego w postaci braku przewodu słuchowego zewnętrznego i małżowiny usznej. W tych przypadkach dzieci będą miały największe korzyści z implantów.

Czy implant ucha środkowego można zastosować u osoby starszej?

Tak. Osoby starsze są grupą docelową wielu rozwiązań poprawiających słuch, w tym również implantu ucha środkowego i implantu ślimakowego. Ponieważ wszczepienie implantu wiąże się z koniecznością ogólnego znieczulenia, ograniczeniem nie jest wiek – ale ogólny stan zdrowia pacjenta pozwalający na tego typu znieczulenie.

Ile trwa operacja wszczepienia implantu ucha środkowego?

 Operacja wszczepienia implantu ucha środkowego w zależności od warunków anatomicznych trwa od około godziny do 2 – 3 godzin. Zależy to ściśle od rodzaju implantu, który jest zastosowany. U pacjentów z prawidłową anatomią zabieg może być przeprowadzony szybciej, natomiast w przypadku wad wrodzonych z trudną i zmienioną anatomią ucha środkowego i wewnętrznego operacja może się przedłużyć.

Jak należy przygotować się do operacji?

 Operacja wszczepienia implantu ucha środkowego zawsze przeprowadzana jest w znieczuleniu ogólnym. W związku z tym należy przygotować się tak jak do każdej innej operacji. Należy wykonać badania zlecone przez lekarza oraz odbyć wymagane konsultacje.

Czy po operacji będą widoczne blizny?

 Operacja implantu ucha środkowego wiąże się z wykonaniem cięcia w okolicy zausznej. Obecnie implanty są urządzeniami znacznie mniejszymi niż jeszcze kilka lat temu, dlatego też cięcie wykonywane podczas operacji jest niewielkie i ma około 3 – 4 cm długości. Istnieją implanty, gdzie cięcie będzie większe. Przeprowadza się je natomiast w taki sposób, aby było jak najmniej widoczne. Okolicę cięcia należy ogolić podczas operacji. Po tym jak włosy odrosną, okolica gdzie będzie wszczepiony implant będzie niewidoczna. Ponieważ implant jest dość dużym urządzeniem, po operacji będzie on wyczuwalny palpacyjnie jako wyraźne zgrubienie pod skórą.

Czy po operacji implantu od razu będę miał lepszy słuch?

 Podstawowym celem operacji wszczepienia implantu ucha środkowego jest poprawa słuchu pacjenta. Włączenie urządzenia nie odbywa się od razu, wykonuje się to dopiero po kilku tygodniach od operacji, kiedy rana wygoi się.

Czy po wszczepieniu implantu będę mógł pływać?

Tak. Część zewnętrzną implantu można zdjąć, wtedy bez problemu można pływać, implant jest pod skórą, która go chroni.

Czy operacja udaje się zawsze?

Istnieją sytuacje, w których operacja kończy się bez wszczepienia urządzenia, ale są to sytuacje bardzo rzadkie. Może do tego dojść np. u dzieci, u których w kości skroniowej są zmiany zapalne, wcześniej nie zdiagnozowane, które pojawiły się jako wynik przebytego ostrego stanu zapalnego ucha środkowego. Wtedy chirurg usuwa te zmiany a operację wszczepienia implantu należy odłożyć. Inna sytuacja dotyczy zaawansowanych zaburzeń anatomicznych z wadami wrodzonymi, które co prawda można wykryć wykonując przed operacją badania obrazowe, jednak nie zawsze opis zmian koreluje z tym co chirurg zastanie po otwarciu ucha. 

Czy po wszczepieniu implantu będę mógł uprawiać sport?

Tak. Natomiast należy uważać na okolicę gdzie jest wszczepione urządzenie. Zdarzają się przypadki uszkodzenia implantu podczas bezpośredniego urazu głowy, np. podczas upadku czy uderzenia. Należy pamiętać, że implant ślimakowy jest tylko urządzeniem składającym się z delikatnych części, więc jak każde takie urządzenie można go uszkodzić.

Jakie mogą być powikłania po operacji wszczepienia implantu?

Powikłania po operacji wszczepienia implantu mogą zdarzyć się, ale nie są częste. Pacjent musi być poinformowany o możliwych powikłaniach przed operacją i musi zaakceptować taką możliwość podpisując zgodę na zabieg. Z powikłań, które mogą się zdarzyć należy wymienić zawroty głowy, zaburzenia smaku – pacjent odczuwa po operacji metaliczny smak lub uczucie drętwienia języka. Zaburzenia smaku oraz uczucie drętwienia języka zwykle ustępują w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy. Bardzo rzadko powikłaniem operacji są niedowłady i porażenia nerwu twarzowego. Każde z tych powikłań związane jest z uszkodzeniem struktur będących w bezpośrednim sąsiedztwie jamy bębenkowej i kości skroniowej, czyli miejsca, gdzie przeprowadza się operację. Jeśli pacjent ma wadę wrodzoną ucha wewnętrznego i środkowego, to możliwość wystąpienia powikłań się zwiększa. Innego rodzaju powikłania mogą być związane z obecnością implantu jako ciała obcego. Są one również bardzo rzadkie i obejmują między innymi reakcje alergiczne, zakażenie okolicy implantu, krwiak okolicy implantu, stany zapalne i zropienie miejsca wszczepienia implantu nawet do wydzielenia się urządzenia przez skórę. Dlatego też ważną rzeczą jest wczesna interwencja jeśli rodzic czy pacjent zauważy coś niepokojącego – tzn. obrzęk, ból czy wyciek z ucha po stronie wszczepionego urządzenia. Teoretycznie mogą występować również inne powikłania ale należy stwierdzić, że operacja implantu ślimakowego jest operacją bezpieczną.