Niedosłuch u dziecka to trudny problem diagnostyczny i leczniczy. Dzięki badaniom przesiewowym można zidentyfikować tą grupę pacjentów aby skutecznie i wcześnie włączyć odpowiednie postępowanie. Należy podkreślić, że wiele przyczyn niedosłuchu dziecięcego można z powodzeniem leczyć. Jeśli podejrzewasz, że twoje dziecko ma niedosłuch, przeczytaj poniższy artykuł.
Niedosłuch u dziecka - przyczyny
Przystępując do rozważań na temat niedosłuchu u dzieci należy na początku zaznaczyć, że jest to bardzo częsty powód wizyt u lekarza otolaryngologa. Zadaniem lekarza jest ocena słuchu dziecka i odpowiednie postępowanie mające na celu usunięcie przyczyny niedosłuchu lub jeśli jest to niemożliwe – zastosowanie rozwiązań wzmacniających dźwięki tak, aby dziecko słyszało i rozwijało się prawidłowo. Na szczęście niedosłuch u dziecka najczęściej jest odwracalny gdy zdiagnozuje się przyczynę i ją wyleczy. Statystyka wskazuje, że 1 na 1000 urodzonych dzieci rodzi się z głębokim niedosłuchem, który będzie wymagał specjalistycznego postępowania włącznie z zastosowaniem implantów ślimakowych a kolejny procent będzie miał lżejsze wady słuchu.
Niedosłuch u dziecka można podzielić na przewodzeniowy, dotyczący ucha zewnętrznego (zielony kolor na obrazku poniżej) lub ucha środkowego (kolor czerwony) oraz niedosłuch odbiorczy dotyczący ucha wewnętrznego czyli ślimaka (kolor fioletowy) i/lub nerwu słuchowego (kolor żółty po prawej stronie). Przyczyny niedosłuchu u dziecka mogą być różne i obejmują między innymi ale nie tylko:
- ucho zewnętrzne (kolor zielony): zwężenie przewodu słuchowego, czop woskowinowy, ciało obce, zapalenie przewodu słuchowego
- ucho środkowe (kolor czerwony): ostre zapalenie ucha środkowego, wysięk w uchu, wady kosteczek słuchowych, perforacja błony bębenkowej, perlak
- ucho wewnętrzne (kolor fioletowy): wady ślimaka, wrodzona głuchota, uszkodzenie lekami, zakażenia wirusowe
Ryc. 1: Anatomia narządu słuchu.
Chittka L, Brockmann - Perception Space—The Final Frontier, A PLoS Biology Vol. 3, No. 4, e137 doi:10.1371/journal.pbio.0030137 (Fig. 1A/Large version), vectorised by Inductiveload, CC BY 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5957984
Niedosłuch u dziecka - najczęstsze objawy
Jak wspomniano, niedosłuch oraz zapalenia uszu są częstym powodem wizyt u lekarza specjalisty. Objawy, które mogą zaniepokoić rodziców to w zależności od wieku między innymi:
- dziecko nie rozwija mowy
- słucha bardzo głośno telewizora
- nie reaguje na dźwięki
- nieprawidłowo mówi
- przekręca wyrazy
- nieprawidłowo powtarza co się do niego mówi
- ma kłopoty z nauką
Objawy takie powinny skłonić rodzica do wizyty u lekarza.
Ocena słuchu dziecka
Słuch dziecka można ocenić już po urodzeniu wykonując specjalistyczne badania przesiewowe, które w Polsce powinny być wykonywane u każdego nowo narodzonego. Jeśli badania te okażą się nieprawidłowe, pacjent taki powinien być skierowany do specjalistycznego ośrodka dysponującego dobrze wyszkoloną kadrą lekarską (specjaliści otolaryngologii, audiologii), pielęgniarską oraz innych specjalistów. Dzięki temu odpowiednio wcześnie mogą zostać zapewnione dobre warunki rehabilitacji słuchu.
W zwykłym gabinecie lekarskim niejednokrotnie nie ma dostępu do specjalistycznych badań oceniających słuch. Należy też jednak zaznaczyć, że nic nie zastąpi wywiadu, który lekarz zbiera od rodziców oraz badania przedmiotowego z oceną uszu otoskopem lub mikroskopem. Są to bez wątpienia najważniejsze badania. Natomiast aby w sposób obiektywny i jakościowy ocenić słuch dziecka należy udać się do specjalisty otolaryngologa, który zbada dziecko oraz wykona przynajmniej dwa podstawowe rodzaje badań:
- audiometrię impedancyjną
- obecność otoemisji akustycznych
Te dwa rodzaje badań są bardzo pomocne we wstępnej ocenie słuchu dziecka, są obiektywne (czyli mogą być wykonane również u najmniejszych i niewspółpracujących dzieci). Jeśli istnieją wątpliwości, można wykonać inne bardziej specjalistyczne badania pokazujące elektryczne odpowiedzi z neuronów układu słuchowego, czyli
- badania ABR (auditory brain response).
U dzieci starszych i współpracujących wykonuje się badania subiektywne, które mają dużą wartość jeśli są wykonane prawidłowo i są powtarzalne. Jest to:
- AT czyli audiometria tonalna.
Mając wykonane te badania można najczęściej ocenić w sposób bardzo dokładny rodzaj i pochodzenie niedosłuchu jak również zaproponować odpowiednie leczenie lub dobrać aparaty słuchowe jeśli usunięcie przyczyny niedosłuchu okaże się niemożliwe. Nie zawsze jednak ocena jest tak prosta. Istnieją pewne zaburzenia zwane potocznie zaburzeniami centralnymi, które można podejrzewać, gdy dziecko ma prawidłowe wyniki wyżej wymienionych badań obiektywnych a nie rozwija się prawidłowo, mowa jest zaburzona lub wręcz zahamowany jest jej rozwój. Centralne zaburzenia przetwarzania wymagają specjalnej i często długotrwałej terapii w ośrodkach dysponujących zmotywowaną i dobrze wyszkoloną kadrą.
Najczęstsze przyczyny niedosłuchu u dzieci
Wydaje się, że jedną z częstszych przyczyn niedosłuchu u dzieci jest przewlekłe wysiękowe zapalenie ucha środkowego związane zwykle z przerostem migdałka gardłowego oraz stany po ostrym zapaleniu ucha, które przebiegają z obecnością wysięku w uchu środkowym. Jest to przyczyna, którą można wyleczyć i niedosłuch powraca całkowicie do stanu prawidłowego. Leczenie polega na stosowaniu odpowiednich środków farmaceutycznych, zmianie klimatu, leczeniu współistniejącej alergii, również leczeniu operacyjnym czyli usunięciu migdałka gardłowego oraz drenażu wentylacyjnym uszu. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego oraz przerost migdałków opisane są dokładniej w tej części poradnika.
Przewlekłe zapalenie ucha środkowego o innej etiologii, związane między innymi z obecnością perlaka może być przyczyną niedosłuchu, który jest trudny do leczenia chirurgicznego i wymaga niejednokrotnie wielu zabiegów operacyjnych. Perlak opisany jest w tej części Poradniaka.
Obecność woskowiny w przewodach słuchowych bardzo rzadko prowadzi do rozwoju niedosłuchu, ponieważ nawet niewielka przestrzeń przewodu słuchowego nie zatkana woskowiną pozwala na prawidłowe słyszenie. Sytuacja, w której woskowina zatyka całkowicie przewód słuchowy może mieć jednak miejsce w przypadkach dzieci z wadami wrodzonymi twarzoczaszki i zwężonym przewodem słuchowym zewnętrznym, który może mieć średnicę kilku milimetrów lub nawet mniej. Jest to charakterystyczne dla dzieci z zespołem Downa ale nie tylko.
Wady wrodzone uszu przebiegające z atrezją (niewykształceniem, brakiem przewodu słuchowego zewnętrznego) są rzadkie i mogą być przyczyną niedosłuchu, wady takie jednak zwykle są identyfikowane we wczesnym okresie rozwoju dziecka i odpowiednio leczone w specjalistycznych ośrodkach. Wrodzona atrezja przewodu słuchowego opisana jest tutaj. Pewne wady wrodzone mogą dotyczyć również układu kosteczek słuchowych, które są niewykształcone prawidłowo lub nawet nieobecne. Wady te powodują istotny niedosłuch w uchu, w którym występują a jeśli są po obu stronach to nieleczone powodują opóźnienie rozwoju mowy.
Jak wspomnieno wcześniej, jedno na 1000 dzieci rodzi się ze znacznego stopnia niedosłuchem lub głuchotą a w całej populacji pediatrycznej niedosłuch odbiorczy dotyczy prawie 4% dzieci. Niedosłuch odbiorczy to uszkodzenie ucha wewnętrznego lub/i nerwu słuchowego. Około połowa z tej grupy nie słyszy wskutek zaburzeń genetycznych a druga połowa wskutek działania czynników środowiskowych. Do czynników tych należą między innymi wrodzone infekcje wirusowe (różyczka, cytomegalia, kiła, toxoplazmoza, opryszczka) ale również leki przyjmowane przez kobietę podczas ciąży, alkohol, choroby matki takie jak cukrzyca i inne. Ważna jest więc świadomość ciężarnych dotycząca tych wymienionych czynników, które mogą uszkadzać nie tylko słuch ale i inne narządy dziecka.
Istnieje wiele innych przyczyn niedosłuchu u dziecka co ze zrozumiałych względów nie będzie tu opisywane. Należy zapamiętąć, że najważniejsze jest wczesne rozpoznanie niedosłuchu dziecka a nic nie zastąpi wnikliwej obserwacji prowadzonej pzez samych rodziców.
Jeśli niedosłuch u dziecka trwa długo tzn. wiele miesięcy i lat, jest nierozpoznany, nieleczony lub nieprawidłowo leczony, to może spowodować opóźnienie rozwoju intelektualnego oraz mowy. W pewnych sytuacjach jest to nieodwracalne. Dlatego tak ważne jest prawidłowe i wczesne rozpoznanie wraz z wykonywaniem obiektywnych badań słuchu, o których wspomniano. Prawidłowe leczenie, w tym między innymi zastosowanie implantu ślimakowego u dziecka całkowicie głuchego pozwoli na dobry rozwój i uniknięcie wykluczenia społecznego dziecka.
Pytania i odpowiedzi - niedosłuch u dziecka
Czy słuch jest ważny w rozwoju dziecka?
Prawidłowy słuch jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących odpowiedni rozwój intelektualny i rozwój mowy dziecka. Jest nawet ważniejszy niż zmysł wzroku.
Czy rozpoznanie niedosłuchu u dziecka wiąże się zawsze z koniecznością założenia aparatów?
Nie. Jak wspomniano, większość przypadków niedosłuchu u dziecka można wyleczyć w odpowiedni sposób znając przyczynę.
Czy niedosłuch u dziecka można wyleczyć operacyjnie?
Tak. Znaczna część przypadków niedosłuchu przewodzeniowego (na poziomie ucha zewnętrznego i środkowego, kolor zielony i czerwony na ryc.1) poddaje się leczeniu operacyjnemu. Jedną z częściej wykonywanych operacji u dzieci w ogóle jest adenotomia oraz drenaż jamy bębenkowej z założeniem drenów wentylacyjnych. Jest to leczenie niedosłuchu przewodzeniowego wynikającego z obecności płynu w jamie bębenkowej, który zaburza przewodzenie dźwięków. Odbudowa błony bębenkowej oraz łańcucha kosteczek słuchowych jest również leczeniem niedosłuchu przewodzeniowego.
Kiedy należy założyć dziecku aparaty słuchowe?
Aparaty słuchowe stosowane są po to aby wzmocnić dźwięki docierające do ucha dziecka. Aby ocenić potrzebę aparatowania dziecka należy wykonać badania obiektywne, o których wspomniano oraz – jeśli dziecko jest starsze i współpracujące – również badania subiektywne czyli audiometrię tonalną. Konieczność zastosowania aparatów ocenia doświadczony lekarz współpracując z protetykiem słuchu na podstawie całości obrazu klinicznego i wyników badań. Najczęściej aparaty słuchowe stosuje się w przypadku niedosłuchu odbiorczego (bardzo ogólnie: uszkodzenie ślimaka) lub rzadziej niedosłuchu przewodzeniowego (uszkodzenie ucha zewnętrznego i jamy bębenkowej) jeśli nie udało się usunąć jego przyczyny.
Kiedy należy zastosować implant ślimakowy?
Implant ślimakowy opisany jest dokładnie w innej części tego poradnika. Implant ślimakowy. Implant ślimakowy wszczepia się, kiedy dziecko ma głęboki niedosłuch odbiorczy lub częściową głuchotę obejmującą wysokie częstotliwości. Sytuacja taka może wynikać z obecności zaburzeń genetycznych, zakażenia podczas ciąży, wtedy dziecko rodzi się już głuche lub w wyniku innych sytuacji już po porodzie np. podawania antybiotyków ototoksycznych, przedłużonego pobytu na OIOM-ie, operacji kardiochirurgicznych i innych ciężkich zabiegów, które ratują życie ale związane są z ryzykiem głuchoty. Ryzyko takie wynika po części z obniżenia ciśnienia systemowego podczas operacji, stosowania leków, które działają uszkadzająco na komórki zmysłowe w uchu wewnętrznym, niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego i innych nie do końca jasnych przyczyn.