Uszkodzenie kosteczek słuchowych powstaje w wyniku przewlekłego zapalenia ucha środkowego, często z perlakiem. Może powstać również jako skutek urazu ucha, złamania kości czaszki, oraz być wynikiem wady wrodzonej ucha. Uszkodzenie kosteczek słuchowych powoduje znaczny niedosłuch i szumy uszne.

Spis treści

Prawidłowy łańcuch kosteczek słuchowych człowieka.

Ucho środkowe człowieka zawiera trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko, pokazane na rycinie 1. Te kosteczki przenoszą dźwięki z błony bębenkowej do ucha wewnętrznego, gdzie zamieniają się w impulsy elektryczne. Zbudowane z tkanki kostnej, łączą się specjalnymi więzadłami. Dźwięki, uderzając w błonę bębenkową, przekazują drgania na młoteczek, potem na kowadełko i strzemiączko. Te drgają w uchu środkowym, poruszając się minimalnie względem siebie. Łańcuch kosteczek działa jak tłoczek, przekazując dźwięki z błony bębenkowej na okienko owalne, z bardziej złożoną budową i mechanizmami pasywnymi oraz aktywnymi. Te złożone mechanizmy chronią przed nadmiernie głośnymi dźwiękami, a łańcuch kosteczek działa zarówno jako wzmacniacz dźwięków, jak i ochrona ucha wewnętrznego przed urazami akustycznymi. 

Ryc. 1 Łańcuch kosteczek słuchowych

Co może dziać się z układem kosteczek słuchowych w uchu?

Gdy dojdzie do uszkodzenia jednego z elementów łańcucha kosteczek słuchowych, dźwięki nie są przenoszone w sposób prawidłowy a pacjent zaczyna odczuwać niedosłuch. Dzieje się tak w dwóch sytuacjach: po pierwsze – gdy następuje rozerwanie łańcucha kosteczek a po drugie gdy dochodzi do ich usztywnienia.

Schorzenia przebiegające z rozłączeniem kosteczek:
  • Przewlekłe zapalenie ucha środkowego.
  • Pourazowe uszkodzenie kosteczek słuchowych.
  • Niektóre wady wrodzone ucha środkowego.
Schorzenia przebiegające z usztywnieniem kosteczek:
  • Otoskleroza.
  • Tympanoskleroza.
  • Zmiany zarostowe ucha środkowego.
  • Niektóre wady wrodzone ucha środkowego.

Jakie są objawy uszkodzenia kosteczek słuchowych?

Głównym objawem uszkodzenia (usztywnienia lub rozerwania kosteczek) jest utrata słuchu. Towarzyszącymi objawami mogą być szumy uszne oraz wycieki z ucha. Przy współistniejącym aktywnym procesie zapalnym mogą rozwinąć się zawroty głowy lub inne rzadsze objawy.

Jakie rozpoznaje się uszkodzenia kosteczek słuchowych?

Diagnozowanie uszkodzeń kosteczek słuchowych jest trudniejsze niż ocena błony bębenkowej, gdyż kosteczki są głębiej umieszczone w uchu i częściowo ukryte. Problemy mogą występować u małych, niespółpracujących dzieci, szczególnie tych z wąskimi przewodami słuchowymi zapełnionymi woskowiną, co może uniemożliwić precyzyjną diagnozę.

Ocena stanu ucha środkowego wymaga użycia wziernika, mikroskopu i videootoskopu. Początkowo lekarz ogląda ucho środkowe wziernikiem, by zbadać błonę bębenkową. Następnie, dla dokładniejszej oceny, stosuje się mikroskop i videootoskop, które lepiej uwidaczniają błonę bębenkową i kosteczki. Badanie otoskopowe umożliwia ocenę stanu ucha środkowego oraz zniszczeń błony bębenkowej.

Dodatkowo przeprowadza się badania audiometryczne. U dzieci standardem jest audiometria impedancyjna, przydatna także u dorosłych, np. w diagnozowaniu otosklerozy. To szybkie i bezbolesne badanie pozwala ocenić ucho środkowe i monitorować leczenie. Umożliwia wykrycie perforacji błony bębenkowej u trudnych do zbadania dzieci oraz ocenę kosteczek słuchowych. Do oceny ubytku słuchu u dzieci stosuje się badanie otoemisji akustycznych, a u starszych dzieci i dorosłych – audiometrię tonalną.

Niekiedy wykonuje się badania obrazowe takie jak tomografia komputerowa HRCT kości skroniowych.

Po przeprowadzeniu wszystkich badań, lekarz może ustalić wielkość perforacji błony bębenkowej, podejrzewać uszkodzenie kosteczek, ocenić ubytek słuchu, stopień zaawansowania choroby i zaproponować odpowiednie leczenie.

Obraz

Rycina 2: cyframi 1 i 2 oznaczono kosteczki słuchowe (1 – kowadełko, 2 – strzemiączko). Pomiędzy nimi nie ma ciągłości – są one rozłączone. Oznacza to, że pacjent będzie miał w tym uchu niedosłuch. Uszkodzenie kosteczek słuchowych powstało w tym przypadku jako wynik długotrwałego procesu zapalnego. Leczenie uszkodzenia polega na połączeniu kosteczek za pomocą sztucznych protezek lub na odpowiednim ułożeniu ich pozostałości. Zwykle preferuje się materiał własny pacjenta.

Ryc. 2 Uszkodzenie kosteczek słuchowych

Jak postępuje się w przypadku uszkodzenia kosteczek słuchowych?

Postępowanie w przypadku uszkodzenia kosteczek słuchowych najczęściej jest operacyjne. W nielicznych przypadkach można zaproponować obserwację. W każdym przypadku wybór odpowiedniego leczenia powinien być dokonany przez doświadczonego lekarza zajmującego się otochirurgią (chirurgią ucha).

  • Przewlekłe zapalenie ucha jest schorzeniem postępującym i leczy się je operacyjnie.
  • Pourazowe uszkodzenie kosteczek leczy się operacyjnie.
  • Wybrane wady wrodzone z rozłączeniem łańcucha kosteczek powinny być leczone operacyjnie tylko przez najbardziej doświadczonych chirurgów i po wnikliwej ocenie badań dodatkowych w tym tomografii komputerowej.
  • Otoskleroza, która jest schorzeniem postępującym, przebiegająca z usztywnieniem strzemiączka powinna być leczona operacyjnie a wyniki takiego leczenia są bardzo dobre.
  • Tympanosklerozę leczy się operacyjnie gdy jest zaawansowana i powoduje niedosłuch. Wyniki jej leczenia mogą nie być zadowalające. 
  • Zmiany zarostowe również można leczyć operacyjnie natomiast problemem może być ponowne pojawienie się zrostów po ich usunięciu, wyniki leczenia operacyjnego są niepewne w zaawansowanych stadiach.

operacja kosteczek słuchowych - ossikuloplastyka

Operacji rekonstrukcyjnej ucha środkowego poświęcono specjalny rozdział.