Tradycyjnie uważa się, że niedosłuch u starszej osoby powinien być leczony aparatami słuchowymi. Ale czy słusznie? Istnieją również inne metody poprawy słuchu, w tym operacyjne. Przeciwwskazaniem do leczenia operacyjnego nie jest wiek ale ogólny stan zdrowia.

Przyczyny niedosłuchu u osoby starszej

Problemowi niedosłuchu u starszej osoby w podręcznikach poświęca się zwykle nie więcej niż 3 – 5 stron, a przecież problem ten jest niezwykle istotny. Odsetek pacjentów, których dotyczy będzie coraz większy, gdy weźmie się pod uwagę starzenie się społeczeństwa oraz wydłużający się czas życia człowieka w społeczeństwach krajów rozwiniętych. Faktem pozostaje, że głuchota związana z wiekiem występuje u większości osób powyżej 75 roku życia, a u nieco młodszej grupy procent ten również jest wysoki.

Czym jest więc głuchota starcza? Ogólnie można zdefiniować ją jako pewien ubytek funkcji narządu słuchu związany z procesem starzenia się organizmu. I tak jak istnieje duża różnica między osobami w tym samym wieku biorąc pod uwagę np. łysienie, obecność zmarszczek, wiotkość skóry, zaburzenia pamięci, tak istnieje również indywidualna skłonność dotycząca utraty czułości słuchu. W gabinecie otolaryngologicznym zbierając wywiad od pacjenta z ubytkiem słuchu pytamy się zwykle również o niedosłuch występujący w rodzinie – i w wielu przypadkach mamy potwierdzenie, że babcia, mama, ojciec w podeszłym wieku mieli problemy ze słuchem. Ubytek słuchu związany z wiekiem może być więc genetyczny.

Rozważając w literaturze ubytek słuchu związany z wiekiem pomija się obecność ewidentnych czynników szkodliwych na słuch takich jak hałas czy uszkodzenie polekowe, które mogą go uszkadzać w każdym wieku. Głuchota związana z wiekiem będzie jednak wynikiem kumulacji czynników genetycznych oraz niekorzystnych czynników środowiskowych działających w ciągu całego życia pacjenta, które lekarz otolaryngolog powinien wziąć pod uwagę. Jakie więc czynniki mogą przyspieszać wystąpienie niedosłuchu? Są to choroby ogólnoustrojowe takie jak choroby naczyń, cukrzyca, nadciśnienie, miażdżyca, przyjmowanie leków ototoksycznych (wpływających toksycznie na ślimaka) i inne.

Najczęstsze objawy niedosłuchu

Niedosłuch związany z wielkiem nie występuje jako nagłe pogorszenie słuchu. Rozwija się powoli w ciągu lat. Najczęściej, gdy pytamy pacjenta, kiedy po raz pierwszy zauważyła Pani/ zauważył Pan niedosłuch, odpowiadają: „nie pamiętam”. W celu określenia przybliżonego czasu pytamy, czy występiło to rok, dwa lata, pięć lat, dziesięć lat a może wcześniej.  Tak więc niedosłuch rozwija się powoli i jest zwykle obustronny dominując w jednym uchu. Pacjenci zgłaszają się do lekarza często po namowie rodziny, której członkowie zauważają, że osoba im bliska zaczyna bardzo głośno słuchać radia lub oglądać telewizję, dopytuje się, prosi o powtarzanie, skarży się na brak rozumienia mowy zwłaszcza gdy jest kilka osób w gronie dyskutantów. Niedosłuchowi mogą towarzyszyć uporczliwe szumy uszne.

Objawy typowego niedosłuchu związanego z wiekiem :

głośne oglądanie telewizji
szumy uszne przeszkadzające zwłaszcza w ciszy / w nocy
zaburzenia rozumienia mowy zwłaszcza w hałasie oraz gdy jest kilka osób
nerwowość w kontaktach z otoczeniem

Ocena narządu słuchu

Pacjent zgłaszający się do lekarza powienien mieć zbadane uszy pod mikroskopem oraz wykonane dodatkowe badania słuchu. Badanie uszu mikroskopem jest bardzo ważne, ponieważ dzięki temu można ocenić w sposób prawidłowy ucho, obecność zmian w przewodzie słuchowym zewnętrznym oraz stan błony bębenkowej. Często po badaniu udaje się poprawić słuch gdy lekarz stwierdzi obecność woskowiny i uda się ją usunąć. Należy jednak zauważyć, że niedosłuch związany z obecnością woskowiny powstaje gdy ucho zatka się całkowicie. Badania dodatkowe przy niedosłuchu obejmują przede wszystkim wykonanie

  • AT czyli audiometrii tonalnej.

Audiometria tonalna jest podstawowym badaniem i powinna być wykonana zawsze. Obraz audiogramu typowego dla uszkodzenia słuchu związanego z wiekiem jest umieszczony poniżej. Inne dodatkowe badania, które można wykonać obejmują:

  • audiometrię impedancyjną
  • obecność otoemisji akustycznych

Te dwa rodzaje badań są bardzo pomocne w ocenie słuchu oraz stanu ucha środkowego, są obiektywne, czyli mogą być wykonane bez udziału woli pacjenta. Jeśli istnieją wątpliwości, można wykonać inne bardziej specjalistyczne badania pokazujące elektryczne odpowiedzi z neuronów układu słuchowego (badania ABR, auditory brain response), aczkolwiek wykonanie takich badań jest rzadko wskazane w tej grupie wiekowej.

Mając wykonane te badania można najczęściej ocenić w sposób bardzo dokładny rodzaj i pochodzenie niedosłuchu jak również zaproponować odpowiednie leczenie lub dobrać aparaty słuchowe jeśli usunięcie przyczyny niedosłuchu okaże się niemożliwe.

Niedosłuch związany z wiekiem

Niedosłuch u starszej osoby - postępowanie

Jeśli osoba starsza zgłasza się z problemem w postaci niedosłuchu, który można leczyć operacyjnie, to należy zastanowić się nad tym rozwiązaniem. Uszkodzenie błony bębenkowej czy kosteczek słuchowych może być z powodzeniem leczone operacyjnie a barierą jest raczej stan ogólny zdrowia oraz to, czy pacjent może być bezpiecznie znieczulony czy nie. Jeśli ogólny stan zdrowia nie pozwala na znieczulenie wtedy należy takiemu pacjentowi zaproponować odpowiednio dobrane aparaty słuchowe. Niektóre operacje poprawiające słuch zostały opisane w odpowiednich rozdziałach:

myringoplastyka czyli operacja błony bębenkowej

uszkodzenie kosteczek słuchowych

poszerzenie przewodu słuchowego zewnętrznego

otoskleroza

Uwaga:

Z punktu widzenia lekarza praktyka należy podkreślić, że w typowym niedosłuchu związanym z wiekiem nie ma możliwości leczenia przyczynowego a stosowanie leków i reklamowanych w telewizji środków nie przyniesie żadnej poprawy.

Innym sposobem leczenia operacyjnego jest zastosowanie specjelnych urządzeń poprawiających słuch, implantów ślimakowych oraz implantów ucha środkowego w zależności od rodzaju i głębokości niedosłuchu. Wiek również nie jest przeciwwskazaniem do leczenia za pomocą implantu słuchowego. Operacja implantu słuchowego przeprowadzana jest tak jak pozostałe operacje poprawiające słuch w znieczuleniu ogólnym. Więcej o implantach słuchowych można przeczytać na poniższych stronach:

implant ślimakowy

implant na przewodnictwo kostne

implant ucha środkowego

Aparaty słuchowe u osoby starszej

Jeśli niedosłuch nie nadaje się do leczenia operacyjnego oraz w przypadkach, gdy można to wykonać ale stan zdrowia pacjenta nie pozwala na znieczulenie ogólne, pacjentom proponuje się założenie aparatu słuchowego. Istnieje wiele różnych rodzajów aparatów słuchowych, zostaną one opisane w innym rozdziale. Aparat taki musi być dobrany do rodzaju niedosłuchu pacjenta.

W procesie leczenia pacjenta bardzo ważne są wszystkie stopnie począwszy od wywiadu. Niezwykle ważna jest konieczność prawidłowego wykonania badania słuchu czyli audiometrycznego. Nieprawidłowo wykonane będzie skutkować tym, że aparat będzie dobrany niewłaściwie a co za tym idzie pacjent nie będzie miał efektów. Aparat słuchowy dobiera się do rodzaju niedosłuchu i tu pomocny będzie odpowiednio wyszkolony  technik. Duże doświadczenie będzie potrzebne w odpowiednim doborze aparatu słuchowego dla pacjenta z niedosłuchem, który jest większy na wysokich częstotliwościach a prawidłowy lub tylko nieznacznie obniżony na niskich częstotliwościach jak u pacjenta z niedosłuchem starczym (powyżej na rycinie). Nieprawidłowo dobrany będzie powodować nie tylko brak efektów ale również niekorzystne działania uboczne jak buczenie, brak rozumienia mowy a nawet bóle głowy.

Uwaga

Nie zawsze najdroższy aparat słuchowy będzie najlepszy. Aparat słuchowy powinien być odpowiednio i właściwie dobrany do rodzaju niedosłuchu pacjenta, dlatego tak ważne jest prawidłowe wykonanie takiego badania przez odpowiednio wyszkolonego i doświadczonego specjalistę