Operacja naprawcza kosteczek słuchowych to ossikuloplastyka. Najczęściej polega na odbudowie ciągłości kosteczek, jeśli są zniszczone przez proces zapalny lub perlaka. W przypadkach ich unieruchomienia, jak w tympanosklerozie, operacja polega na poprawie ruchomości.
Wprowadzenie
Operacja na kosteczkach słuchowych nosi nazwę ossikuloplastyki. Ma na celu poprawę słuchu poprzez odbudowę ciągłości rozłączonego łańcucha kosteczek słuchowych lub / i poprawę jego ruchomości. Ossikuloplastyka to zbiorcza nazwa wielu rodzajów operacji – są to bardzo skomplikowane zabiegi, które mogą być przeprowadzane skutecznie tylko przez najbardziej doświadczonych lekarzy. Często uszkodzeniom kosteczek towarzyszy również uszkodzenie błony bębenkowej (perforacja). Leczenie operacyjne perforacji błony bębenkowej opisano w odpowiednim rozdziale – operacja błony bębenkowej – myringoplastyka. Również w innym miejscu opisano leczenie operacyjne otosklerozy. W tym miejscu skupiono się na opisie leczenia najczęściej występującego uszkodzenia kosteczek – w przypadkach przewlekłego zapalenia ucha środkowego.
Przebieg operacji
Operacja ossikuloplastyki jest przeprowadzana w znieczuleniu ogólnym. Taki rodzaj znieczulenia jest konieczny, zwłaszcza w przypadku małych dzieci. Daje on komfort małemu pacjentowi ale również operującemu chirurgowi. Po znieczuleniu pacjenta i umyciu pola operacyjnego chirurg ocenia stan ucha środkowego przy pomocy mikroskopu operacyjnego. Mikroskop operacyjny pozwala na duże powiększenie oraz dokładną ocenę ucha. Praktycznie wszystkie rodzaje operacji ucha wykonuje się używając mikroskopu operacyjnego.
W przypadku przewlekłego zapalenia ucha środkowego najczęściej dochodzi do uszkodzenia jednej kosteczki słuchowej – kowadełka, rzadziej wielu. Najczęściej też podczas operacji stwierdza się obecność resztek kosteczek, które mogą zostać wykorzystane do rekonstrukcji. Taki rodzaj ossikuloplastyki jest optymalny, ponieważ chirurg wykorzystuje materiały własne pacjenta. Ten sposób wiąże się z odpowiednim nowym ułożeniem resztek kowadełka, które zostaje umieszczone pomiędzy młoteczkiem i strzemiączkiem tworząc nowe działające połączenie.
Niekiedy uszkodzenie kosteczek jest tak duże, że nie można wykorzystać ich pozostałości. W takich przypadkach chirurg może użyć odpowiednich protezek, zbudowanych z metalu (tytan, złoto, inne) lub specjalnych materiałów sztucznych.
Przykład ossikuloplastyki
Poniższe zdjęcia pokazują przebieg typowej operacji ossikuloplastyki: Zdjęcia 1 i 1a to stan po otwarciu ucha środkowego. Widoczny jest brak ciągłości między kosteczkami 1 i 2 (oznaczony żółtą strzałką). Wskutek tego dochodzi do rozwoju niedosłuchu u pacjenta. Zasada operacji polega na delikatnym usunięciu zniszczonej kosteczki z wnętrza ucha (1) w ten sposób, aby nie uszkodzić nerwu twarzowego przebiegającego bardzo blisko (5). Uszkodzenie nerwu twarzowego skutkuje niedowładem lub porażeniem nerwu objawiającym się brakiem funkcji mięśni połowy twarzy. Zniszczoną kosteczkę opracowuje się odpowiednio i ustawia na strzemiączku, co pokazane jest na zdjęciach 2 i 2a. Dzięki temu ciągłość łańcucha kosteczek zostaje przywrócona.
Ryc. 1 i 1a: stan po otwarciu ucha środkowego
- kowadełko
- strzemiączko
- wzgórek
- struna bębenkowa
- nerw twarzowy
- ścięgno mięśnia strzemiączkowego
- żółta strzałka – brak ciągłości kosteczek
Ryc. 2 i 2a: stan po ossikuloplastyce
- przeszczep błony bębenkowej
- rekonstrukcja kosteczki
- wzgórek
- nerw twarzowy
- struna bębenkowa
- ścięgno mięśnia strzemiączkowego
Inne rodzaje ossikuloplastyki
Jeśli kosteczki słuchowe są zniszczone na tyle, że nie można ich użyć do rekonstrukcji, wtedy istnieją inne opcje. Stosuje się sztuczne protezki wykonane z metalu lub innych materiałów biokompatybilnych, które zastępują uszkodzone kosteczki. W zależności od stopnia uszkodzenia układu kosteczek można stosować różne protezki, specjalnie do tego zaprojektowane. Protezki te to inaczej implanty pasywne ucha środkowego, czyli materiały, które biernie przenoszą drgania od poziomu błony bębenkowej do ucha wewnętrznego i nie wymagają dodatkowej energii. Innym rodzajem implantów są aktywne implanty słuchowe ale te ostatnie to duże urządzenia elektromechaniczne wymagające dość dużej ilości dostarczanej energii w celu prawidłowego działania.
- O przyczynach zniszczenia łańcucha kosteczek słuchowych oraz objawach przeczytasz w innym rozdziale - uszkodzenie kosteczek słuchowych
- Ossikuloplastyka to delikatna operacja plastyczna. Aby się udała, należy odpowiednio się do niej przygotować. O tym, jak to zrobić przeczytasz w rozdziale: jak przygotować się do operacji laryngologicznej
- Więcej szczegółów operacji rekonstrukcyjnej błony bębenkowej i kosteczek słuchowych znajdziesz na stronie Atlas Otoskopii: myringoossikuloplastyka
Pytania i odpowiedzi - operacja ossikuloplastyki
Ile trwa operacja ossikuloplastyki?
Operacja ossikuloplastyki jest zabiegiem skomplikowanym i trudnym, wymagającym szczególnych umiejętności od chirurga. W zależności od warunków anatomicznych może trwać od kilkudziesięciu minut do ok. godziny.
Jak należy przygotować się do operacji?
Operacja ossikuloplastyki przeprowadzana jest w znieczuleniu ogólnym. W związku z tym należy przygotować się tak jak do każdej innej operacji. Należy wykonać badania zlecone przez lekarza oraz odbyć wymagane konsultacje. Przeczytaj: Jak należy przygotować się do operacji laryngologicznej.
Czy po operacji będą widoczne blizny?
Operacja ossikuloplastyki jest przeprowadzana najczęściej z dojścia przez przewód słuchowy zewnętrzny. Cięcie w przewodzie słuchowym zewnętrznym po operacji jest niewidoczne. Jeśli zmiany zapalne w uchu środkowym są rozległe to należy wykonać cięcie za uchem i od tej strony je usunąć. Wtedy obecna będzie blizna, która jednak praktycznie nie będzie widoczna ponieważ wykonuje się ją najczęściej w fałdzie skóry.
Czy po operacji słuch zawsze będzie lepszy?
Podstawowym celem operacji ossikuloplastyki jest poprawa słuchu. Zdecydowaną poprawę słuchu uzyskuje się po operacji u większości pacjentów. Istnieją jednak sytuacje, w których słuch nie polepszy się – są to zaawansowane zmiany zarostowe jamy bębenkowej lub zaawansowana tympanoskleroza, schorzenie przebiegające z odkładaniem się soli wapnia w uchu środkowym i z usztywnieniem błony bębenkowej i kosteczek.
Czy po operacji ossikuloplastyki mogę stracić słuch?
Jednym z możliwych powikłań operacji jest pogorszenie słuchu. Zdarzają się sytuacje, w których pacjent traci słuch całkowicie ale na szczęście są to sytuacje wyjątkowo rzadkie. Przed operacją nie można przewidzieć, u którego pacjenta słuch się pogorszy, jest to też przynajmniej częściowo niezależne od chirurga. Pewnym wytłumaczeniem takiego zdarzenia może być wyjątkowa wrażliwość ucha na hałas wytwarzany zawsze podczas operacji.
Jakie mogą być inne powikłania po operacji?
Powikłania po operacji ossikuloplastyki mogą się zdarzyć, ale nie są częste. Pacjent musi być poinformowany o możliwych powikłaniach przed operacją i musi zaakceptować taką możliwość podpisując zgodę na zabieg. Z powikłań, które mogą się zdarzyć prócz pogorszenia słuchu, należy wymienić zawroty głowy, zaburzenia smaku – pacjent odczuwa po operacji metaliczny smak lub uczucie drętwienia języka. Zaburzenia smaku oraz uczucie drętwienia języka zwykle ustępują w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy. Bardzo rzadko powikłaniem operacji są niedowłady i porażenia nerwu twarzowego. Każde z tych powikłań związane jest z uszkodzeniem struktur będących w bezpośrednim sąsiedztwie jamy bębenkowej i kości skroniowej, czyli miejsca, gdzie przeprowadza się operację.
Czy po operacji będzie można pływać na basenie i moczyć ucho?
Po kilku miesiącach od operacji, jeśli lekarz oceni, że ucho się wygoiło a perforacja błony bębenkowej została zamknięta, można pływać na basenie.
Czy loty samolotem są niebezpieczne dla ucha po operacji?
Każda gwałtowna zmiana ciśnienia w środowisku jest bardziej niebezpieczna dla ucha z założoną sztuczną protezką kosteczek niż dla ucha zdrowego. Dlatego też należy pamiętać o odpowiednim wyrównywaniu ciśnień w uchu środkowym, zwłaszcza podczas startu i lądowania. Tak więc należy przełykać ślinę, częściej ziewać, można żuć gumę, można również przed startem czy lądowaniem użyć kropli do nosa ze środkiem obkurczającym lub sterydem. Działania te mają na celu wyrównywanie ciśnień w uchu środkowym i środowisku zewnętrznym poprzez udrażnianie trąbki słuchowej.
Czy po operacji można stosować słuchawki douszne?
Należy unikać nadmiernego hałasu niezależnie od jego pochodzenia. Słuchawek dousznych można używać lecz nie powinno się słuchać muzyki głośno.
Czy sztuczną protezkę należy wymieniać co jakiś czas?
Protezka wprowadzona do ucha środkowego powinna być tam umieszczona na stałe. Istnieją jednak sytuacje, kiedy z różnych względów protezka może przemieścić się z prawidłowego położenia. Pacjent odczuwa to jako ponowne pogorszenie słuchu, czasami występują również zawroty głowy. W przypadku ponownego pogorszenia się słuchu z powstaniem tzw. rezerwy ślimakowej należy wykonać reoperację ucha z wymianą protezki lub wprowadzeniem już tam obecnej do prawidłowego położenia.