Otoskleroza jest chorobą ucha środkowego i niekiedy wewnętrznego. Otoskleroza jest szczególnym rodzajem schorzenia, którego istota polega na unieruchomieniu tylko jednej kosteczki słuchowej - strzemiączka, w wyniku czego pojawia się stopniowo postępujący niedosłuch i szumy uszne. Jak się ją rozpoznaje i leczy dowiesz się czytając dalszą część.
Spis treści
Czym jest otoskleroza i jak się rozwija?
W zdrowym uchu środkowym znajdują się trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko (Ryc. 1). Ich główną funkcją jest przenoszenie i wzmacnianie dźwięków docierających do błony bębenkowej. Ruch tych kosteczek jest niezbędny do prawidłowego słuchu, a ich ruchomość jest ograniczana przez specjalne więzadła i mięśnie.
Otoskleroza to schorzenie ucha środkowego, które charakteryzuje się stopniowym utwardzeniem tkanki kostnej wokół strzemiączka, co prowadzi do jego unieruchomienia. Proces ten nie jest nagły i może być wywołany przez czynniki genetyczne, hormonalne oraz środowiskowe. Wskazuje się na istnienie predyspozycji genetycznych do otosklerozy, obserwowanej w wielu pokoleniach niektórych rodzin. Hormonalne zmiany, szczególnie w ciąży, mogą przyspieszać rozwój choroby, co wskazuje na wpływ hormonów. Ponadto, w badaniach histologicznych u pacjentów z otosklerozą odnaleziono ślady wirusów, co sugeruje wpływ czynników infekcyjnych.
Choroba ta dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety, choć częściej diagnozowana jest w średnim wieku. Rzadziej otoskleroza pojawia się w dzieciństwie, ale może wystąpić w rodzinach z obciążeniem genetycznym.
Objawy otosklerozy
Objawy otosklerozy charakteryzują się głównie postępującym niedosłuchem oraz szumami usznymi. Niedosłuch zazwyczaj rozwija się stopniowo, trudno jest pacjentom określić dokładny moment jego początku. Często zwracają na niego uwagę dopiero, gdy zaczyna on istotnie wpływać na codzienne życie. Niedosłuch w otosklerozie może mieć charakter przewodzeniowy, co oznacza zaburzenia w przewodzeniu dźwięku, lub mieszany, gdzie uszkodzone jest również ucho wewnętrzne.
Szumy uszne, drugi kluczowy objaw otosklerozy, mogą występować samodzielnie lub jako objaw dominujący. Choć szumy uszne mogą mieć różne przyczyny, ich połączenie z postępującym niedosłuchem często wskazuje na otosklerozę. Warto zauważyć, że otoskleroza nie powoduje wycieków z ucha ani bólów ucha, co różni ją od innych schorzeń ucha środkowego.
Następstwa otosklerozy
Otoskleroza prowadzi do stopniowego pogorszenia słuchu i wystąpienia szumów usznych, co może znacznie obniżać jakość życia pacjentów. Postęp choroby i dynamika pogarszania się słuchu różnią się w zależności od pacjenta. W zaawansowanych przypadkach, otoskleroza może nawet doprowadzić do głębokiego niedosłuchu, czasem postrzeganego jako głuchota. Pacjenci często obawiają się całkowitej utraty słuchu, ale nawet w takich sytuacjach istnieją możliwości poprawy słuchu, m.in. przez stosowanie aparatów słuchowych, operacje lub wszczepianie implantów ślimakowych. Współczesna medycyna oferuje więc różnorodne opcje leczenia niedosłuchu spowodowanego otosklerozą.
Rozpoznanie otosklerozy
W diagnozie otosklerozy kluczowy jest wywiad z pacjentem, który pomaga w ukierunkowaniu dalszych badań. Do oceny stanu ucha środkowego wykorzystuje się badanie otoskopowe, mikroskop oraz videootoskop. Pomimo że badanie błony bębenkowej w otosklerozie często wygląda prawidłowo, to badania audiometryczne, takie jak audiometria tonalna i impedancyjna, są niezbędne do oceny stopnia i rodzaju niedosłuchu. Audiometria impedancyjna pozwala na ocenę ruchomości strzemiączka. Dodatkowo, w niektórych przypadkach może być zalecone wykonanie tomografii komputerowej. Ostateczne potwierdzenie otosklerozy możliwe jest dopiero podczas operacji.
Postępowanie w przypadku rozpoznania otosklerozy
W otosklerozie istnieją dwa główne podejścia leczenia: operacyjne i zachowawcze. Leczenie operacyjne, zalecane przy potwierdzonym niedosłuchu i szumach usznych, ma na celu poprawę słuchu i zmniejszenie szumów, poprzez odblokowanie ruchomości płynów w uchu wewnętrznym. Wykonywane przez doświadczonego chirurga, operacje mają wysoki wskaźnik poprawy słuchu. Drugą opcją jest stosowanie aparatów słuchowych, zarezerwowane dla pacjentów z niewielkim ubytkiem słuchu lub dla tych, dla których znieczulenie ogólne jest przeciwwskazane. Aparaty te nie zatrzymują postępu choroby, ale pomagają w codziennym funkcjonowaniu. Ważne jest regularne monitorowanie stanu słuchu w przypadku wyboru postępowania zachowawczego.
Leczenie operacyjne otosklerozy
Operacja stosowana w leczeniu otosklerozy to stapedotomia, mająca na celu usunięcie unieruchomionego strzemiączka i zastąpienie go sztuczną protezką. Taki zabieg jest zalecany jako pierwszy wybór w leczeniu otosklerozy, zwłaszcza gdy występują postępujący niedosłuch i szumy uszne. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym, co zapewnia stabilność i precyzję, istotną ze względu na małe rozmiary protezki i otworu w uchu wewnętrznym. Nawet minimalny ruch głowy pacjenta może wpłynąć na powodzenie operacji, stąd znaczenie ogólnego znieczulenia.
Pytania i odpowiedzi - otoskleroza
Ile trwa operacja otosklerozy (stapedotomia)?
Operacja stapedotomii jest zabiegiem skomplikowanym i trudnym, wymagającym szczególnych umiejętności od chirurga. W zależności od warunków anatomicznych może trwać od kilkudziesięciu minut do ok. godziny.
Jak należy przygotować się do operacji?
Operacja stapedotomii przeprowadzana jest w znieczuleniu ogólnym. W związku z tym należy przygotować się tak jak do każdej innej operacji. Należy wykonać badania zlecone przez lekarza oraz odbyć wymagane konsultacje.
Czy po operacji będą widoczne blizny?
Operacja stapedotomii jest przeprowadzana z dojścia przez przewód słuchowy zewnętrzny. Cięcie w przewodzie słuchowym zewnętrznym po operacji jest niewidoczne.
Czy po operacji stapedotomii słuch zawsze będzie lepszy?
Podstawowym celem operacji stapedotomii jest poprawa słuchu. Zdecydowaną poprawę słuchu uzyskuje się po operacji u ponad 95% pacjentów.
Czy moje dziecko może mieć otosklerozę?
Otoskleroza w wieku dziecięcym jest sprawą bardzo rzadką ale zdarza się, zwłaszcza w rodzinach obciążonych genetycznie tym schorzeniem. Jeśli jest ona zaawansowana, to leczenie operacyjne jest najlepszym rozwiązaniem. W Polsce najmłodsze dzieci leczone operacyjnie miały 5 i 6 lat (prof. Skarżyński).
Czy po operacji stapedotomii mogę stracić słuch?
Jednym z możliwych powikłań operacji jest pogorszenie słuchu. Zdarzają się sytuacje, w których pacjent traci słuch całkowicie ale na szczęście są to sytuacje bardzo rzadkie. Wydaje się, że nie można przewidzieć, u którego pacjenta słuch się pogorszy, jest to przynajmniej częściowo niezależne od chirurga. Istnieją doniesienia, że może być to spowodowane subklinicznym (bez objawów) zakażeniem pewnymi wirusami. Podczas operacji chirurg otwiera bezpośrednio ucho wewnętrzne, które wtedy narażone jest na zakażenie. Innym wytłumaczeniem może być wyjątkowa wrażliwość ucha na hałas wytwarzany zawsze podczas operacji.
Czy można operować lepiej słyszące ucho?
Tak, ale tego typu decyzja musi być podjęta przez pacjenta, który jest świadomy swojej choroby, ryzyka związanego z operacją ale również zdaje sobie sprawę z przebiegu choroby i nieuchronnego pogorszenia słuchu w przypadku niewykonania zabiegu. Operacje w lepiej słyszącym (a niekiedy jedynie słyszącym uchu) obarczone są nieporównywalnie większym ryzykiem niż te wykonywane w gorzej słyszącym. Decyzję o operacji lepiej słyszącego ucha pacjent podejmuje współnie z doświadczonym lekarzem po wnikliwej analizie potencjalnych korzyści w stosunku do możliwych powikłań. Operacje tego typu powinny być zarezerwowane dla przypadków z zaawansowaną otosklerozą oraz mieszanym niedosłuchem.
Jakie mogą być inne powikłania po operacji stapedotomii?
Powikłania po operacji stapedotomii mogą zdarzyć się, ale nie są częste. Pacjent musi być poinformowany o możliwych powikłaniach przed operacją i musi zaakceptować taką możliwość podpisując zgodę na zabieg. Z powikłań, które mogą się zdarzyć prócz pogorszenia słuchu, należy wymienić nadwrażliwość na głośne dźwięki, zawroty głowy, zaburzenia smaku – pacjent odczuwa po operacji metaliczny smak lub uczucie drętwienia języka. Zaburzenia smaku oraz uczucie drętwienia języka zwykle ustępują w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy. Bardzo rzadko powikłaniem operacji są niedowłady i porażenia nerwu twarzowego. Każde z tych powikłań związane jest z uszkodzeniem struktur będących w bezpośrednim sąsiedztwie jamy bębenkowej i kości skroniowej, czyli miejsca, gdzie przeprowadza się operację.
Czy po operacji będzie można pływać na basenie i moczyć ucho?
Po kilku tygodniach od operacji, jeśli lekarz oceni, że ucho się wygoiło można pływać na basenie.
Czy po operacji będzie można uprawiać nurkowanie?
Nie – jest to przeciwwskazane. Ponieważ nurkowanie wiąże się ze zmianami ciśnienia, które przenoszą się na ucho środkowe, istnieje możliwość, że założona protezka może wypaść z ucha wewnętrznego, do którego została wprowadzona. Wiąże się to z ryzykiem ogłuchnięcia oraz silnych zawrotów głowy. Zawroty głowy są zjawiskiem wyjątkowo niebezpiecznym podczas nurkowania.
Czy loty samolotem są niebezpieczne dla ucha po operacji?
Każda gwałtowna zmiana ciśnienia w środowisku jest bardziej niebezpieczna dla ucha z założoną protezką niż dla ucha zdrowego. Dlatego też należy pamiętać o odpowiednim wyrównywaniu ciśnień w uchu środkowym, zwłaszcza podczas startu i lądowania. Tak więc należy przełykać ślinę, częściej ziewać, można żuć gumę, można również przed startem czy lądowaniem użyć kropli do nosa ze środkiem obkurczającym lub sterydem. Działania te mają na celu wyrównywanie ciśnień w uchu środkowym i środowisku zewnętrznym poprzez udrażnianie trąbki słuchowej.
Czy po operacji można stosować słuchawki douszne?
Podczas operacji chirurg usuwa część strzemiączka przecinając ścięgno mięśnia strzemiączkowego. Mięsień ten chroni zdrowe ucho przed hałasem napinając się, kiedy natężenie dźwięków jest zbyt duże. Należy więc pamiętać, że po operacji ucho wewnętrzne nie jest chronione przed nadmiernym hałasem. Tak więc należy unikać hałasu niezależnie od jego pochodzenia. Słuchawek dousznych można używać lecz nie powinno się słuchać muzyki głośno.
Czy protezkę należy wymieniać co jakiś czas?
Protezka wprowadzona do ucha środkowego powinna być tam umieszczona na stałe. Istnieją jednak sytuacje, kiedy z różnych względów protezka może przemieścić się z prawidłowego położenia. Pacjent odczuwa to jako ponowne pogorszenie słuchu, czasami występują również zawroty głowy. W przypadku ponownego pogorszenia się słuchu z powstaniem tzw. rezerwy ślimakowej należy wykonać reoperację ucha z wymianą protezki lub wprowadzeniem już tam obecnej do prawidłowego położenia.