Tympanoskleroza jest to schorzenie ucha środkowego, które polega na włóknieniu i odkładaniu się złogów soli wapnia w obrębie ucha środkowego a zwłaszcza błony bębenkowej. Jeśli zwapnienie jest niewielkie to nie ma objawów. Jeśli dotyczy błony bębenkowej i kosteczek słuchowych to może być przyczyną niedosłuchu.

Czym jest tympanoskleroza

Tympanoskleroza jest to schorzenie ucha środkowego, które polega na włóknieniu i odkładaniu się złogów soli wapnia w obrębie ucha środkowego a zwłaszcza błony bębenkowej. Wskutek tego dochodzi do ograniczenia ruchomości błony bębenkowej. Niekiedy tympanoskleroza obejmuje również kosteczki słuchowe oraz wyściółkę jamy bębenkowej powodując postępującą utratę słuchu i niedosłuch o charakterze przewodzeniowym.

U dzieci tympanoskleroza rzadko jest zaawansowana i dotyczy przede wszystkim błony bębenkowej.

Proces powstawania złogów tympanosklerozy wiąże się z przewlekłym stanem zapalnym ucha ale etiopatogeneza nie do końca jest poznana. Może się również wiązać z zakładaniem większych drenów wentylacyjnych lub powtarzaniem procedury drenażu jam bębenkowych.

Objawy tympanosklerozy

Bardzo często tympanoskleroza przebiega bezobjawowo i jest rozpoznawana przypadkowo podczas wziernikowana ucha lub badania mikroskopem. Dotyczy to przypadków, w których zwapnienie występuje tylko w okolicach błony bębenkowej i jest niewielkie. Dość często obserwuje się taki proces u pacjentów, którzy przychodzą do otolaryngologa z powodu innych dolegliwości niż uszne. W takich przypadkach tympanoskleroza błony bębenkowej może świadczyć o przebytym kiedyś zapaleniu ucha środkowego, nawet w dzieciństwie. Złogi tympanosklerozy nie znikają bowiem samoistnie z błony bębenkowej utrzymując się w niej na stałe.

Najważniejszym z objawów tympanosklerozy jest niedosłuch. Niedosłuch w wyniku tympanosklerozy jest spowodowany usztywnieniem błony bębenkowej, która nie porusza się wtedy właściwie. Fale dźwiękowe zamiast odkształcać delikatną błonę bębenkową odbijają się od twardej, pogrubiałej i zwłókniałej membrany. Dalsze przenoszenie energii dźwięku na kosteczki słuchowe jest więc utrudnione.

Niedosłuch pogłębia się, jeżeli tympanoskleroza przechodzi dalej na kosteczki słuchowe. Taki proces również może mieć miejsce i występuje u pacjentów z przewlekłym zapaleniem ucha środkowego. Złogi tympanosklerozy, początkowo delikatne, zaczynają obejmować poszczególne kosteczki słuchowe oraz ich połączenia. Dochodzi do usztywnienia stawów, kosteczki przestają się poruszać prawidłowo. W skrajnych przypadkach dochodzi do całkowitego usztywnienia młoteczka, kowadełka i strzemiączka co będzie skutkowało znacznego stopnia niedosłuchem.

Inne objawy, które mogą wystąpić w przypadkach zaawansowanej tympanosklerozy to szumy uszne oraz okresowe wycieki z ucha, jeśli towarzyszy  perforacja błony bębenkowej.

Jak rozpoznaje się tympanosklerozę

Rozpoznanie tympanosklerozy jest najczęściej stosunkowo proste w mikroskopie lub videootoskopie. Tympanoskleroza występuje w postaci białawych złogów widocznych na błonie bębenkowej. Złogi te mogą przybierać postać jednej dużej zmiany, wielu mniejszych lub drobnych białawych zagęszczeń obecnych na całej powierzchni błony bębenkowej. Zdjęcia poniżej pokazują typowe zmiany tympanosklerotyczne. Jeśli tympanoskleroza obejmuje kosteczki słuchowe to rozpoznanie może być postawione podczas operacji dopiero po otwarciu ucha środkowego. Pewne inne schorzenie ucha środkowego może przypominać tympanosklerozę – jest to perlak wrodzony. 

Tympanoskleroza czy perlak wrodzony ucha?

Tympanoskleroza objawia się obecnością białawych złogów w uchu. Ważne jest aby nie pomylić tympanosklerozy z perlakiem wrodzonym ucha, który również objawia się jako białawy twór, ponieważ perlak rośnie i niszczy elementy ucha środkowego, powoduje powikłania, postępowanie w perlaku musi więc być zawsze operacyjne.

Obraz z otoskopu - różne postacie tympanosklerozy.

  1. Zdjęcie nr 1: widoczna jest tympanoskleroza w postaci białego złogu, obejmującego większą część błony bębenkowej, która ma dodatkowo perforację.
  2. Zdjęcie nr 2 przedstawia błonę bębenkową, na której tympanoskleroza widoczna jest jako delikatne, białawe, mleczne plamki. Błona bębenkowa jest zachowana.
  3. Na zdjęciu nr 3 widoczny jest dren wentylacyjny oraz tympanoskleroza przed oraz za drenem.
  4. Zdjęcie nr 4 przedstawia typowy obraz przewlekłego zapalenia ucha środkowego, gdzie duże złogi tympanosklerozy obejmują większą część błony bębenkowej.

Postępowanie

Postępowanie w przypadku tympanosklerozy zależy ściśle od jej umiejscowienia oraz objawów, które mają pacjenci. 

  1. obserwacja: jeśli tympanoskleroza nie jest nasilona a pacjenci nie mają dolegliwości z tym związanych, nie operuje się przyjmując strategię wyczekującą. (zdjęcie nr. 2)
  2. operacja: jeśli tympanoskleroza jest zaawansowana a dodatkowo występuje uszkodzenie struktur ucha środkowego to należy ucho zoperować. Operacja polega na zrekonstruowaniu błony bębenkowej, uruchomieniu kosteczek słuchowych wraz z usunięciem złogów tympanosklerotycznych z tych struktur. Należy podkreślić, że obecność tympanosklerozy powoduje, że wyniki operacji poprawiających słuch są gorsze. Nierzadko po operacji rekonstrukcji błony bębenkowej przeszczep nie wgaja się lub ponownie powstaje perforacja, co wymaga kolejnego zabiegu.
  3. implant słuchowy: w przypadku znacznie zaawansowanej tympanosklerozy niekiedy nie udaje się uzyskać poprawy słuchu na drodze klasycznej operacji rekonstrukcyjnej. W takim przypadku dobrym rozwiązaniem może być zastosowanie odpowiednich nowoczesnych implantów słuchowych. Implanty słuchowe opisano w oddzielnym rozdziale: implanty słuchowe.