Uszkodzenie kosteczek słuchowych powstaje w wyniku przewlekłego zapalenia ucha środkowego, często z perlakiem. Może powstać również jako skutek urazu ucha, złamania kości czaszki, oraz być wynikiem wady wrodzonej ucha. Uszkodzenie kosteczek słuchowych powoduje znaczny niedosłuch i szumy uszne. U dużej części pacjentów można wykonać operację rekonstrukcyjną - ossikuloplastykę - co przywraca ich funkcję.
Prawidłowy łańcuch kosteczek słuchowych człowieka.
Ucho środkowe człowieka zawiera łańcuch trzech kosteczek słuchowych. Są to: młoteczek, kowadełko i strzemiączko. To dzięki kosteczkom słuchowym dźwięki przenoszone są z błony bębenkowej dalej do ucha wewnętrznego, gdzie z kolei zamieniane są w impulsy elektryczne. Kosteczki zbudowane są z tkanki kostnej a połączone są między sobą specjalnymi więzadłami. Dźwięki uderzające w błonę bębenkową przenoszone są kolejno na młoteczek, dalej na kowadełko i strzemiączko, które drgają w uchu środkowym poruszając się w pewnym minimalnym zakresie również względem siebie. Łańcuch kosteczek jest zbudowany w ten sposób, że działa nieco podobnie jak tłoczek przekazując dźwięki z błony bębenkowej na tzw. okienko owalne. Budowa tego tłoczka jest jednak nieco bardziej złożona, a istniejące mechanizmy pasywne i aktywne powodują między innymi ochronę przed nadmiernie głośnymi dźwiękami. Łańcuch kosteczek słuchowych działa więc z jednej strony jak wzmacniacz dźwięków a z drugiej chroni też ucho wewnętrzne przed urazami akustycznymi. Na rycinie poniżej przedstawiono schemat układu kosteczek słuchowych ucha środkowego człowieka.
Co może dziać się z układem kosteczek słuchowych w uchu?
Jak wspomniano wcześniej, łańcuch kosteczek słuchowych leży w uchu środkowym i znajduje się w delikatnej równowadze poruszając się w zakresie, który umożliwiają pasma tkanki łącznej tworzące więzadła i mięśnie ucha środkowego. Gdy dojdzie do uszkodzenia jednego z elementów tego łańcucha, dźwięki nie są przenoszone w sposób prawidłowy a pacjent zaczyna odczuwać niedosłuch. Dzieje się tak w dwóch sytuacjach: po pierwsze – gdy następuje rozerwanie łańcucha kosteczek a po drugie gdy dochodzi do ich usztywnienia.
Schorzenia przebiegające z rozłączeniem kosteczek:
- Przewlekłe zapalenie ucha środkowego.
- Pourazowe uszkodzenie kosteczek słuchowych.
- Niektóre wady wrodzone ucha środkowego.
Schorzenia przebiegające z usztywnieniem kosteczek:
- Otoskleroza.
- Tympanoskleroza.
- Zmiany zarostowe ucha środkowego.
- Niektóre wady wrodzone ucha środkowego.
Jakie są objawy uszkodzenia kosteczek słuchowych?
Głównym objawem uszkodzenia (usztywnienia lub rozerwania kosteczek) jest utrata słuchu. Towarzyszącymi objawami mogą być szumy uszne oraz wycieki z ucha. Przy współistniejącym aktywnym procesie zapalnym mogą rozwinąć się zawroty głowy lub inne rzadsze objawy.
Jakie rozpoznaje się uszkodzenia kosteczek słuchowych?
Rozpoznanie uszkodzenia kosteczek słuchowych jest trudniejsze niż ocena błony bębenkowej czy jej perforacji, ponieważ kosteczki znajdują się głębiej w uchu i w znaczącej części schowane są za zachyłkami kości skroniowej. Dalsze problemy mogą pojawić się u pacjentów małych, niewspółpracujących przy badaniu, dzieci z wadami twarzoczaszki, u których przewody słuchowe są bardzo wąskie i dodatkowo wypełnione przez woskowinę. Wtedy pewne rozpoznanie uszkodzenia kosteczek może być niemożliwe.
Aby dobrze ocenić stan ucha środkowego należy wykonać badanie za pomocą wziernika, mikroskopu oraz videootoskopu. Dobrze wyposażony gabinet powinien mieć te urządzenia. Najpierw lekarz wykonuje badanie uszu wziernikiem, co pozwala na uwidocznienie błony bębenkowej i wstępną ocenę stanu ucha środkowego. Błona bębenkowa oraz kosteczki znacznie lepiej są widoczne w mikroskopie oraz za pomocą videootoskopu, tak więc w celu dokładniejszej oceny ucha należy również wykonać takie badanie. Badanie otoskopowe jest badaniem podstawowym, dzięki któremu doświadczony lekarz może ocenić stan ucha środkowego oraz stopień zniszczenia błony bębenkowej czy pozostałych elementów ucha środkowego.
Po zbadaniu pacjenta wykonuje się badania dodatkowe audiometryczne jeśli jest taka możliwość w gabinecie. Podstawowym badaniem wykonywanym u dzieci jest audiometria impedancyjna, ale badanie to wykonuje się również u dorosłych i jest cenną wskazówką w pewnych schorzeniach jak np. otoskleroza. Jest to szybkie i bezbolesne badanie niewielką sondą wkładaną do przewodu słuchowego zewnętrznego. Może być wykonane również u najmniejszych dzieci. Badanie to pozwala na dokładną ocenę stanu ucha środkowego i pozwala również na monitorowanie procesu leczenia dziecka. Za pomocą takiego badania można rozpoznać obecność perforacji błony bębenkowej u małych dzieci i u tych, które trudno współpracują i nie ma możliwości dokładnej oceny mikroskopowej. Można ocenić również stan kosteczek słuchowych za zachowaną błoną bębenkową (otoskleroza). W celu oceny ubytku słuchu u dzieci wykonuje się badanie obecności tzw. otoemisji akustycznych. Jest to również szybkie i bezbolesne badanie. U starszych współpracujących dzieci i osób dorosłych wykonuje się badanie audiometrii tonalnej.
Po zbadaniu pacjenta oraz wykonaniu badań dodatkowych lekarz może określić rozmiar perforacji błony bębenkowej, podejrzenie uszkodzenia kosteczek słuchowych, wielkość ubytku słuchu, stopień zaawansowania choroby, oraz zaproponować odpowiednie leczenie.
Obraz
Rycina po lewej – schemat kosteczek. Rycina po prawej – cyframi 1 i 2 oznaczono kosteczki słuchowe (1 – kowadełko, 2 – strzemiączko). Pomiędzy nimi nie ma ciągłości – są one rozłączone. Oznacza to, że pacjent będzie miał w tym uchu niedosłuch. Uszkodzenie kosteczek słuchowych powstało w tym przypadku jako wynik długotrwałego procesu zapalnego. Leczenie uszkodzenia polega na połączeniu kosteczek za pomocą sztucznych protezek lub na odpowiednim ułożeniu ich pozostałości. Zwykle preferuje się materiał własny pacjenta.
Jak postępuje się w przypadku uszkodzenia kosteczek słuchowych?
Postępowanie w przypadku uszkodzenia kosteczek słuchowych najczęściej jest operacyjne. W nielicznych przypadkach można zaproponować obserwację. W każdym przypadku wybór odpowiedniego leczenia powinien być dokonany przez doświadczonego lekarza zajmującego się otochirurgią (chirurgią ucha).
- Przewlekłe zapalenie ucha jest schorzeniem postępującym i powinno być leczone operacyjnie.
- Pourazowe uszkodzenie kosteczek powinno być leczone operacyjnie.
- Wybrane wady wrodzone z rozłączeniem łańcucha kosteczek powinny być leczone operacyjnie tylko przez najbardziej doświadczonych chirurgów i po wnikliwej ocenie badań dodatkowych w tym tomografii komputerowej.
- Otoskleroza, która jest schorzeniem postępującym, przebiegająca z usztywnieniem strzemiączka powinna być leczona operacyjnie a wyniki takiego leczenia są bardzo dobre.
- Tympanoskleroza powinna być leczona operacyjnie, choć wyniki mogą nie być zadowalające.
- Zmiany zarostowe również można leczyć operacyjnie natomiast problemem może być ponowne pojawienie się zrostów po ich usunięciu, wyniki leczenia operacyjnego są niepewne w zaawansowanych stadiach.
operacja kosteczek słuchowych - ossikuloplastyka
Operacji rekonstrukcyjnej ucha środkowego poświęcono specjalny rozdział.