Przeziębienie to bardzo powszechna i wyjątkowo uciążliwa choroba. Główne jej objawy to nieżyt nosa, ból gardła, gorączka i złe samopoczucie. Artykuł przybliża najlepsze sposoby leczenia kataru infekcyjnego i przeziębienia.

Spis treści

Skąd biorą się objawy przeziębienia jak katar i obrzęk nosa?

Katar (Rhinorrhea)

Katar, czyli nadprodukcja wydzieliny nosowej, jest bezpośrednią reakcją na infekcję wirusową. Wirusy atakujące błonę śluzową nosa powodują jej zapalenie i podrażnienie, co skutkuje zwiększoną produkcją cytokin zapalnych i śluzu. Jest to mechanizm obronny organizmu, mający na celu usunięcie patogenów z dróg oddechowych. W przypadku przeziębienia, nadmierna produkcja śluzu jest reakcją na infekcję wirusową powodowaną głównie przez rinowirusy.

Zatkany nos (Nasal congestion)

Zatkanie nosa wynika z obrzęku błony śluzowej nosa, spowodowanego reakcją zapalną. W odpowiedzi na infekcję, naczynia krwionośne w nosie rozszerzają się, co prowadzi do zwiększonego przepływu krwi i gromadzenia się płynu w tkankach, powodując obrzęk. To z kolei utrudnia przepływ powietrza przez nos, powodując uczucie zatkania. W kontekście przeziębienia ten obrzęk jest częścią reakcji immunologicznej organizmu na wirusy.

Ogólnie o leczeniu przeziębienia i kataru

Najczęstszą przyczyną kataru infekcyjnego są zakażenia wirusowe. Ponieważ jak dotąd nie ma wprowadzonych skutecznych leków antywirusowych działających przyczynowo, stąd leczenie polega głównie na łagodzeniu objawów. Antybiotyki nie są skuteczne w leczeniu kataru. Dopiero w przedłużających się stanach może wystąpić nadkażenie bakteryjne, które może wymagać podawania miejscowo lub ogólnie działających leków przeciwbakteryjnych. Nieleczony katar może spowodować powikłania jak ostre zapalenie zatok przynosowych. Skuteczne leczenie kataru i przeziębienia różni się u dorosłych i u dzieci.

Leczenie przeziębienia i kataru u dorosłych

Istnieją różne środki farmakologiczne i inne stosowane powszechnie a uważane za skuteczne w leczeniu kataru i innych objawów przeziębienia. Dane z literatury nie potwierdzają skuteczności wszystkich. Okazuje się, że niektóre z nich, jak między innymi witamina C, nie mają wpływu ani na czas trwania ani na ciężkość przeziębienia u dorosłych. Poniżej zaprezentowano leki skuteczne oraz te, których skuteczność nie jest udowodniona.

Środki skuteczne u dorosłych to:

  • dostępne bez recepty leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne;
  • cynk
  • środki w aerozolu lub kroplach zwężające naczynia krwionośne w nosie z dodatkiem lub bez antyhistamin oraz
  • ipratropium

Przykładowe leczenie:

1. Złożone środki zawierające paracetamol i fenylefrynę np. Gripex Duo, Apap Przeziębienie CAPS,  ew. z dodatkiem witaminy C (ale jej skuteczność jest wątpliwa): Gripex Hot Max, Coldrex MaxGrip, Febrisan, Thereflu MaxGrip i inne. Maksymalna dawka paracetamolu to 4 g dziennie i nie należy jej przekraczać. Tabletki lub saszetki należy stosować co 4-6 godzin, lub:

2. Złożone środki zawierające pseudoefedrynę i cetyryzynę, np: Cirrus. 

Uwaga: łączne stosowanie pseudoefedryny i fenylefryny a więc obu tych grup nie jest zalecane. Oba leki są dekongestantami działającymi poprzez zwężanie naczyń krwionośnych (wazokonstrykcję) w błonie śluzowej nosa, aby zmniejszyć obrzęk i ułatwić oddychanie. Ich łączne stosowanie może prowadzić do nasilenia efektów ubocznych i zwiększenia ryzyka negatywnego wpływu na układ sercowo-naczyniowy.

Porównanie działania pseudoefedryny i fenylefryny:
Pseudoefedryna i fenylefryna to dekongestanty stosowane w leczeniu zatkanego nosa i innych objawów związanych z przeziębieniem czy alergiami, ale różnią się pod względem mechanizmu działania, skuteczności i potencjalnych efektów ubocznych. Pseudoefedryna działa na receptory adrenergiczne alfa i beta, prowadząc do wazokonstrykcji naczyń krwionośnych i rozszerzenia oskrzeli. Fenylefryna jest selektywnym agonistą receptorów alfa-1, co powoduje głównie wazokonstrykcję naczyń krwionośnych bez znaczącego wpływu na oskrzela. Pseudoefedryna jest zazwyczaj uważana za bardziej efektywną w łagodzeniu zatkania nosa, podczas gdy efektywność fenylefryny może być ograniczona, szczególnie w niższych dawkach. Pseudoefedryna może powodować efekty uboczne, takie jak niepokój, bezsenność, i podwyższenie ciśnienia krwi. Fenylefryna ma mniejsze ryzyko tych efektów ubocznych, ale również może powodować podwyższenie ciśnienia krwi, choć w mniejszym stopniu.

3. Oxalin donosowo 1-3 x dziennie po 1 dawce roztworu 0.05% do każdego otworu nosowego, nie dłużej niż 5 dni lub Otrivin® ipra Max zawierający prócz oxymetazoliny bromek ipratropium, w podobnym dawkowaniu przez 5 – 7 dni.

4. Cynk w dawce około 80 mg dziennie do ustąpienia objawów;

Środki o braku lub nieudowodnionej skuteczności to:
  • Antybiotyki
  • Środki przeciwwirusowe
  • Większość środków na kaszel w tym kodeina
  • Acetylocysteina
  • Czosnek
  • Witaminy A, D, E (witamina ta może nawet nasilać objawy)
  • Sterydy donosowe
  • Leki antyhistaminowe w mono terapii
  • Echinacea

Leczenie u dzieci

Środki skuteczne u dzieci to:

  • acetylocysteina
  • leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe jak paracetamol i ibuprofen
  • miód (dla dzieci powyżej pierwszego roku życia),
  • irygacja solą fizjologiczną nosa
  • ipratropium do stosowania wewnątrz nosa. W Polsce nie ma zarejestrowanych środków z ipratropium dla dzieci
  • miejscowe stosowanie maści zawierającej kamforę, mentol i olejki eukaliptusowe
  • Witamina C może być skuteczna w przeciwieństwie do dorosłych u których jej skuteczność nie jest udowodniona
Środki o braku lub nieudowodnionej skuteczności to:
  • Antybiotyki
  • Kodeina i dextrometrfan, które nie zmniejszają kaszlu
  • podobnie środki rozszerzające oskrzela
  • Zwiększona podaż płynów
  • Sterydy donosowe i podawane ogólnie

Pozostałe metody leczenia kataru i przeziębienia

W leczeniu objawowym kataru infekcyjnego ważna jest codzienna higiena nosa, w tym:

  • Płukanie nosa roztworem soli fizjologicznej: regularne płukanie może pomóc w usunięciu podrażniających czynników i wydzielin z nosa.
  • Delikatne wydmuchiwanie nosa: częste wydmuchiwanie nosa pomaga w usunięciu nadmiaru wydzieliny.
  • Nawilżanie powietrza: użycie nawilżacza powietrza może pomóc w utrzymaniu odpowiedniego nawilżenia błony śluzowej nosa.
  • Picie odpowiednich ilości płynów: picie wody i herbaty bez kofeiny może pomóc rozrzedzić wydzielinę nosową.
  • Ogólna opieka: odpoczynek, nawodnienie i zrównoważona dieta.
  • Witamina C, jeżówka i cynk: istnieją mieszane dowody na ich skuteczność. Witamina C i cynk mogą skrócić czas trwania przeziębienia, jeśli zostaną przyjęte na wczesnym etapie, ale należy rozważyć ryzyko i korzyści, zwłaszcza u dzieci.

Perspektywy na przyszłość

  1. Badania Imperial College London: badania nad cząsteczką IMP-1088, która hamuje białko kluczowe dla replikacji wirusa przeziębienia. IMP-1088 to silny inhibitor ludzkich enzymów, NMT1 i NMT2, które odgrywają kluczową rolę w procesie replikacji rinowirusów – głównych sprawców infekcji górnych dróg oddechowych, takich jak przeziębienie. Działanie IMP-1088 polega na blokowaniu procesu zwanego myrystoilacją wirusowego białka VP0, (ang. myristoylation), co jest niezbędne dla zdolności wirusa do replikacji w komórkach ludzkich. Skutecznie zapobiega to replikacji rinowirusów. Jego siła inhibicji jest znacząca. Ta wysoka skuteczność podkreśla potencjalną efektywność cząsteczki w zatrzymywaniu procesu replikacji wirusa. Mechanizm działania IMP-1088 jest szczególnie interesujący, ponieważ jego celem jest ludzkie białko, które jest niezbędne do złożenia osłonki kapsydu wirusa, a nie sam rinowirus. To podejście znacząco zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju odporności wirusa na lek, co jest powszechnym wyzwaniem w terapii przeciwwirusowej. Lek został opracowany przez Imperial College of Science, Technology and Medicine, a obecnie jest rozwijany przez Exscientia i Myricx Pharma. Jest klasyfikowany jako przeciwwirusowy i należy do kategorii dimetyloamin, indazoli, pirazoli oraz małych cząsteczek. Związek jest uważany za nową jednostkę molekularną i znajduje się w fazie badań, również potencjalnie jako leczenie raka.
  2. Badania University of British Columbia: Odkrycie nowego związku, należącego do inhibitorów GSK3, skutecznego przeciwko różnym koronawirusom, w tym przeziębieniu. Związek ten działa na proces komórkowy człowieka, a nie bezpośrednio na wirusa, co jest obiecujące w początkowych testach.

Literatura

  1. DeGeorge KC, Ring DJ, Dalrymple SN. Treatment of the Common Cold. Am Fam Physician. 2019 Sep 1;100(5):281-289. PMID: 31478634.
  2. Hemilä H, Chalker E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2013 Jan 31;2013(1):CD000980. doi: 10.1002/14651858.CD000980.pub4. PMID: 23440782; PMCID: PMC8078152.
  3. Allan GM, Arroll B. Prevention and treatment of the common cold: making sense of the evidence. CMAJ. 2014 Feb 18;186(3):190-9. doi: 10.1503/cmaj.121442. Epub 2014 Jan 27. PMID: 24468694; PMCID: PMC3928210.
  4. Mousnier A, Bell AS, Swieboda DP, Morales-Sanfrutos J, Pérez-Dorado I, Brannigan JA, Newman J, Ritzefeld M, Hutton JA, Guedán A, Asfor AS, Robinson SW, Hopkins-Navratilova I, Wilkinson AJ, Johnston SL, Leatherbarrow RJ, Tuthill TJ, Solari R, Tate EW. Fragment-derived inhibitors of human N-myristoyltransferase block capsid assembly and replication of the common cold virus. Nat Chem. 2018 Jun;10(6):599-606. doi: 10.1038/s41557-018-0039-2. Epub 2018 May 14. PMID: 29760414; PMCID: PMC6015761.