Perforacja błony bębenkowej powstaje najczęściej jako skutek przewlekłego zapalenia albo bezpośredniego urazu ucha. Objawami perforacji są: niedosłuch, szum w uchu oraz okresowe wycieki z ucha. Nieleczona może skutkować powstaniem perlaka.
Spis treści
Czym jest i jak powstaje perforacja błony bębenkowej?
Wiele czynników może przyczyniać się do perforacji błony bębenkowej. Częstą przyczyną, szczególnie u dzieci, jest ostre zapalenie ucha środkowego. Charakteryzuje się ono intensywnymi objawami, takimi jak wysoka gorączka, silny ból ucha, uczucie tętnienia w uchu oraz niedosłuch. Są to skutki obecności zakażonej, ropnej wydzieliny w uchu środkowym. Gdy ciśnienie w uchu środkowym przekroczy wytrzymałość błony bębenkowej, może dojść do jej pęknięcia i wycieku ropnej wydzieliny do przewodu słuchowego, co łagodzi objawy, obniża gorączkę i zmniejsza ból. Perforacja taka zazwyczaj szybko się goi, a błona bębenkowa zarasta w ciągu kilku tygodni lub miesięcy. Jednak w przypadku dużych perforacji, samodzielne zarośnięcie jest mało prawdopodobne.
Perforacja błony bębenkowej może również wystąpić w wyniku przewlekłego ujemnego ciśnienia w jamie bębenkowej, co często obserwuje się przy przewlekłym wysiękowym zapaleniu ucha środkowego u dzieci. Ten stan często wiąże się z przerostem migdałka gardłowego oraz alergiami. Nieleczony lub niewłaściwie leczony wysięk może prowadzić do stopniowego wciągania błony bębenkowej i jej przerwania. Bardziej niebezpieczne niż sama perforacja jest tworzenie się kieszonek retrakcyjnych, czyli zagłębień w zniszczonej błonie, gdzie może gromadzić się naskórek, prowadząc do rozwoju perlaka ucha środkowego. Zdjęcie nr 1 przedstawia perforację ucha w wyniku przewlekłego stanu zapalnego ucha środkowego.
Perforacja błony bębenkowej może także być wynikiem urazów, takich jak włożenie przez dziecko obcego ciała do ucha, uderzenie w okolicę ucha, co gwałtownie zwiększa ciśnienie, lub efekt bliskości wybuchu. Może również pojawić się po locie samolotem, szczególnie u dzieci z niedrożną trąbką słuchową, objawiając się silnym bólem ucha i krwistym wyciekiem. Zdjęcie nr 2 przedstawia perforację błony bębenkowej w wyniku uszkodzenia pałeczką do czyszczenia ucha.
W rzadkich przypadkach perforacja może nastąpić po wypadnięciu drenów wentylacyjnych, stosowanych w leczeniu wysiękowego zapalenia ucha środkowego u dzieci. Zwykle dreny wydzielają się samoistnie po kilku do kilkunastu miesiącach, a błona bębenkowa stopniowo zarasta. Jeśli jednak błona bębenkowa nie zamyka się samoistnie, świadczy to o znacznym osłabieniu spowodowanym przewlekłym procesem zapalnym.
Jakie są objawy perforacji błony bębenkowej?
W niektórych sytuacjach perforacja błony bębenkowej może przebiegać bezobjawowo, co oznacza, że pacjent może nawet nie być świadomy jej obecności. Jednakże jest to rzadkość.
Niedosłuch jest jednym z głównych objawów perforacji błony bębenkowej. Błona ta jest kluczowym elementem narządu słuchu, odpowiedzialnym za przenoszenie fal dźwiękowych na kosteczki słuchowe. Drgania błony są efektywnie przekazywane tylko, gdy jest ona nienaruszona. Perforacja powoduje, że przenoszenie dźwięków staje się mniej efektywne, a kosteczki słuchowe nie poruszają się prawidłowo, co prowadzi do niedosłuchu. Stopień niedosłuchu zależy od indywidualnych cech pacjenta i nie zawsze jest związany z wielkością perforacji. Czasami nawet duże perforacje nie wpływają znacząco na wyniki audiometru.
Innym objawem perforacji błony bębenkowej jest wyciek z ucha, który może mieć charakter śluzowy. Może on pojawiać się okresowo i towarzyszyć pacjentowi przez wiele lat, nasilając się w okresach choroby. Wyciek może również być ropny i nieprzyjemnie pachnący, co wskazuje na zakażenie ucha środkowego.
Bóle ucha nie są typowym objawem perforacji błony bębenkowej. Pojawienie się bólu może wskazywać na ostry stan zapalny lub inne towarzyszące schorzenia.
Jak rozpoznaje się perforację błony bębenkowej?
Diagnozowanie perforacji błony bębenkowej zazwyczaj nie jest trudne w dobrze wyposażonym gabinecie otolaryngologicznym, choć może być problematyczne u małych dzieci, szczególnie tych z wąskimi przewodami słuchowymi i dużą ilością woskowiny, czy dzieci z wadami twarzoczaszki. Istotnym elementem diagnostyki jest wywiad z pacjentem lub rodzicem dziecka, który ukierunkowuje dalsze działania.
Podstawowym narzędziem diagnostycznym jest otoskop, używany w połączeniu z mikroskopem i videootoskopem, co umożliwia dokładną ocenę błony bębenkowej i ucha środkowego. Badania audiometryczne, takie jak audiometria impedancyjna dla dzieci i audiometria tonalna dla starszych dzieci i dorosłych, są również stosowane do oceny stanu ucha środkowego i monitorowania leczenia.
Po przeprowadzeniu tych badań, lekarz może określić rozmiar perforacji, wielkość ubytku słuchu i zaproponować odpowiednie leczenie. W niektórych przypadkach konieczne są dodatkowe konsultacje, np. z alergologiem, zwłaszcza gdy obecność alergii może wpływać na stan ucha środkowego.
Jak należy postępować w przypadku perforacji błony bębenkowej?
Leczenie perforacji błony bębenkowej może być zachowawcze lub operacyjne, a wybór metody zależy od decyzji doświadczonego lekarza otochirurga. W przypadku perforacji wynikającej z ostrego zapalenia ucha środkowego, zazwyczaj początkowo stosuje się leczenie zachowawcze. Często taka perforacja stopniowo zarośnięcie w ciągu kilku tygodni do miesięcy
W każdym przypadku ważne jest unikanie zamoczenia ucha, aby zapobiec zakażeniom i dalszym komplikacjom. W przypadku ropnego wycieku z ucha należy skonsultować się z lekarzem, który może zalecić krople z antybiotykiem.
Jeśli perforacja nie zagoi się samoistnie po kilku miesiącach, rozważa się leczenie operacyjne. Operacja jest zalecana, gdy perforacja jest trwała i nie poddaje się leczeniu zachowawczemu. W czasie obserwacji stanu pacjenta, pomocne może być wykonywanie zdjęć ucha, aby monitorować postęp gojenia.
Leczenie operacyjne
Leczenie perforacji błony bębenkowej opisano w odrębnym rozdziale: czytaj
Jakie są różnice między perforacją centralną a brzeżną?
Perforacja błony bębenkowej może występować w dwóch głównych formach: centralnej i brzeżnej, różniących się lokalizacją, przyczynami i potencjalnymi powikłaniami. Perforacja centralna, zwykle będąca wynikiem ostrego zapalenia ucha środkowego, przewlekłego ujemnego ciśnienia, urazów, lub wypadnięcia drenów wentylacyjnych, znajduje się w środkowej części błony bębenkowej. Perforacja brzeżna, często powiązana z przewlekłym zapaleniem ucha środkowego, umiejscowiona jest na brzegu błony i może prowadzić do poważniejszych komplikacji, takich jak rozwój perlaka, z powodu wrastania naskórka do jamy bębenkowej.
Oba typy perforacji mogą powodować niedosłuch i wycieki z ucha, z tym, że głębokość niedosłuchu zależy od indywidualnych cech pacjenta. Wycieki mogą mieć charakter śluzowy lub ropny, sugerując zakażenie ucha środkowego. Perforacja brzeżna jest uważana za bardziej niebezpieczną niż centralna ze względu na większe ryzyko groźnych powikłań, w tym ropnych stanów zapalnych i dużego niedosłuchu.
Leczenie, które może być zarówno zachowawcze, jak i operacyjne, zależy od oceny lekarza otolaryngologa. Ważne jest unikanie moczenia ucha podczas obserwacji, aby zapobiec dalszym zakażeniom i komplikacjom. Wszelkie decyzje dotyczące leczenia powinny być podejmowane przez doświadczonego specjalistę, mającego na uwadze indywidualny przypadek pacjenta.